پیانو، شناخته شده‌ترین ساز صفحه کلیددار بوده که صدای آن، ناشی از برخورد چکش‌ها با سیم‌های فلزی درون جعبه چوبی است. این چکش ها، با فشار بر کلاویه به حرکت درمی آیند. تقویت کننده صدا در پیانو، همان سیم‌هایی است که به صفحه صدا پیوند خورده اند. اما آیا از تاریخچه این ساز خوش صدا چیزی می‌دانید؟
نوای دلنشین پیانو، اولین بار در کوچه پس کوچه‌های ایتالیا به گوش رسید. کاشف این ساز، کسی نبود جز بارتولومئو کریستافوری که حتی فکرش را هم نمی‌کرد این ساز، تا این اندازه محبوب و پرطرفدار شود. (هنوز ۱۰ سال از اختراع پیانو نگذشته بود که موسیقی‌دانان بزرگ لقب مادر سازها را درباره آن مطرح کردند.)
بارتولومئو کریستافوری، خود از سازندگان هارپسیکورد بود و همواره این رویا را در سر داشت که‌سازی تازه با ویژگی‌های متفاوت بسازد. هارپسیکورد، صدای ثابتی داشت و فرقی نمی‌کرد چه میزان ضربه موقع نواختن به آن وارد شود. درست برخلاف پیانو که با هر فشار به کلاویه، یک صدای منحصر بفرد از آن شنیده می‌شود.
کریستافوری تنها کسی نبود که ایده شکل گیری پیانو و نواختن این ساز بسیار محبوب را در ذهن داشت. بلکه سیلبرمن، سازنده ارغنون و یا اسکروتر که ارگ نواز سرشناس آلمانی بود، از پیشگامان اختراع و معرفی پیانو به دنیا بودند. البته برخی منابع، روایت دیگری از ابداع پیانونوازی دارند و می‌گویند از آنجایی که ضربه زدن به سیم‌ها در پیانو، شبیه به ساز سنتور است، پس حتماً ایده طراحی و ساخت پیانو از سازهایی نظیر هتبرک و دولسیمیر گرفته شده است.
وقتی پیانو به دنیای سازهای جهان اضافه شد، تنها ثروتمندان و اشراف توان خرید آن را داشتند. اما با گذر زمان، افرادی از طبقه متوسط توانستند به نواختن این ساز بی‌نظیر مسلط شوند و تحولات خوبی در دنیای موسیقی پدید آورند.
برتری پیانو نسبت به سازهای قدیمی
گفتیم که در سال ۱۷۲۰، بارتولومئو کریستافوری توانست پیانوی نسبتاً کاملی بسازد. او در سازه خود، جعبه‌ای قرار داد که نسبت به جعبه هارپسیکورد، قدرتمند تر به نظر می‌رسید و به راحتی می‌توانست فشار سیم‌های سنگین را تحمل نماید.
کریستافوری، برای هر یک از نت‌ها به شکل مستقیم یک ضربه گیر طراحی نمود و به منظور تنظیم حرکت چکش ها، از ابزار مهار کننده استفاده کرد.
این ابزار در کنار ابزار فرار، امکانات پیانو را نسبت به بسیاری از سازهای مشابه قبلی بیشتر می‌کرد. بنابراین یک نوازنده ماهر، به خوبی می‌توانست با تماس دست، صدایی محکم و قدرتمند و یا صدایی آرام و دلپذیر ایجاد کند؛ کاری که پیش از آن، در سازهای کلاویکورد و هارپسیکورد، امکانپذیر نبود.
با انواع پیانوهای قدیمی آشنا شوید
خب؛ تا بدین جا با تاریخچه پیانو در جهان آشنا شدیم. اما شاید برای شما نیز جالب باشد که با انواع پیانوهای قدیمی آشنا شوید.
انواع پیانوهای اولیه عبارت‌اند از:
- پیانو چهارگوش: سال ۱۷۵۸، یکی از شاگردان سیلبرمن در آلمان نخستین پاینو چهارگوش را ساخت. پای این نوع پیانو در کمتر از ۱۰ سال به انگلیس، فرانسه و حتی آمریکا هم رسید. ظاهر پیانو چهارگوش و ساختار آن، شباهت زیادی به کلاویکوردی داشت. صدا و نت این پیانو، هیچ وقت نتوانست به پای پیانو فورته رگند برسد و همیشه در سطحی پایین‌تر از آن بود.
- پیانو دیواری: اولین پیانو دیواری، ساخت اتریش بود و نمونه مشابه آن در فیلادلفیا ساخته شد. اما خوش صدا نبود و مردم استقبال زیادی از آن نشان ندادند. ۵۰ سال بعد با تلاش برخی موسیقی‌دان ها، ایرادات طراحی این پیانو رفع گردید و مورد توجه همگان قرار گرفت. آلمانی‌ها در ساخت پیانو دیواری پیشتاز بودند و با کنار گذاشتن پیانو چهارگوش، سازهایی طراحی کردند که بسیار سنگین و قدرتمند بود و در عین حال صدای بهتری داشت.
- پیانو گرند: پیانوی گرند، عشق اول و آخر پیانیست‌ها بود. (هنوز هم هست) این نوع پیانو، به ظریفانه‌ترین تماس دست و کلاویه پاسخ می‌داد و با برخورداری از ابعادی بزرگ، سیم‌هایی افقی و حالتی کاملاً طبیعی، انتظارات نوازندگان از پیانویی ایده آل را برآورده می‌کرد.
تاریخچه پیانو در ایران؟
در زمان ناصرالدین شاه قاجار که با دوران امپراطوری ناپلئون بناپارت در فرانسه مصادف شده بود، اولین پیانو وارد ایران شد. در واقع نخستین بار، سفیر فرانسه، یک عدد پیانو ۵ اکتاوی را به دربار ایران تقدیم کرد. این پیانو که از نظر اندازه، کوچکتر از پیانوهای دیگر بود، تا مدت‌ها بدون استفاده در کاخ شاه قاجار باقی ماند؛ زیرا کسی آداب پیانو نواختن را نمی‌دانست.
در آن زمان، رهبر گروه موسیقی دربار ایران، سرورالملک (محمدصادق خان) بود. این نوازنده حرفه ای، متوجه شباهت‌های پیانو و سنتور شد و کوک کردن آن را یاد گرفت. (او توانست کوک پیانو را به سبک ایرانی تغییر دهد و با آن دستگاه شور بنوازد.)
سرورالمک، به عنوان نخستین موسیقی‌دان ایرانی که به پیانو نوازی مسلط شده بود، تعلیم یکی از دختران ناصرالدین شاه را نیز بر عهده گرفت و تلاش کرد او را با اصول نواختن پیانو آشنا نماید.