در دنیای پررمز و راز موسیقی، برخی سازها به خاطر صدای منحصربه فرد و ساختار پیچیده شان، توجه خاصی را به خود جلب می‌کنند. یکی از این سازهای خاص، ساز اُبوا (Oboe) است. این ساز بادی چوبی با صدایی نافذ، شفاف و گاهی احساس برانگیز، نقشی کلیدی در ارکسترهای سمفونیک دارد. در این مقاله به بررسی تاریخچه، ساختار، نحوه صداگیری، و همچنین آموزش ساز ابوا می‌پردازیم.
ساز ابوا چیست؟
ابوا سازی از خانواده سازهای بادی چوبی است که با استفاده از زبانه دوتایی (double reed) صدا تولید می‌کند. این ساز برخلاف نام انگلیسی اش که ریشه ای فرانسوی دارد، در زبان فارسی به شکل «اُبوا» یا گاهی «اُبُوئه» نوشته می‌شود.
صدای ابوا معمولاً واضح، نافذ و کمی “بینی دار” است که باعث شده در میان سازهای بادی، صدایی متمایز و قابل تشخیص داشته باشد. به همین دلیل، ابوا معمولاً وظیفه ی نواختن نت پایه ی کوک ارکستر را در اجراهای زنده برعهده دارد.
تاریخچه ساز ابوا
ریشه ی اولیه ساز ابوا را می‌توان در سازهای باستانی مانند «شام» یا «زرنا» در خاورمیانه جست‌وجو کرد. اما شکل مدرن ابوا در قرن هفدهم میلادی و در فرانسه تکامل پیدا کرد. این ساز در ابتدا با نام “Hautbois” شناخته می‌شد که به معنای “چوب بلند” است.
در طول قرون ۱۸ و ۱۹، با پیشرفت صنعت سازسازی در اروپا، ابوا دچار تغییرات ساختاری متعددی شد و سرانجام فرم کنونی خود را پیدا کرد. امروزه، این ساز از اجزای جدانشدنی ارکسترهای کلاسیک، گروه های موسیقی مجلسی، و حتی برخی گروه‌های موسیقی فیلم و بازی است.
اجزای ساز ابوا
ساز ابوا از سه بخش اصلی تشکیل شده است:
زبانه دوتایی
مهم‌ترین بخش ابوا که از دو قطعه نازک نی ساخته می‌شود و در دهان نوازنده قرار می‌گیرد. صدای ساز با لرزش این زبانه‌ها تولید می‌شود.
بدنه اصلی
از چوب های سخت مانند گرانادیلا ساخته می‌شود و دارای کلیدهایی برای تولید نت های مختلف است.
بخش پایین و زبانه‌گیر
محل اتصال زبانه به بدنه که نقش مهمی در انتقال ارتعاشات دارد.
کلیدهای فلزی تعبیه شده روی بدنه به نوازنده اجازه می‌دهند که با فشار دادن ترکیب های مختلف، نت های دقیق تولید کند.
صدای ساز ابوا
صدای ابوا به دلیل استفاده از زبانه دوتایی، بسیار خاص و تشخیص پذیر است. این صدا دارای طنین شفاف، نافذ و کمی ملال آور است که در فضای احساسی موسیقی نقش مهمی دارد. ابوا می‌تواند احساساتی چون اندوه، سرگشتگی، یا آرامش را به خوبی منتقل کند.
در قطعات ارکسترال، ابوا معمولاً برای اجرای ملودی های نرم، عاشقانه یا توصیف گر به کار می‌رود. نمونه هایی از آن را می‌توان در آثار باخ، موزارت، بتهوون و چایکوفسکی یافت.
ابوا در ارکستر
در یک ارکستر سمفونیک استاندارد، معمولاً دو نوازنده ابوا وجود دارد. نوازنده ی اول (Principal Oboist)نقش کلیدی‌ت ری دارد و اغلب نت کوک را قبل از شروع اجرا می‌نوازد. در برخی قطعات خاص، حتی از انواع دیگری از ابوا مانند ابوا دامور (Oboe d’amore) یا کر آنگله (English Horn) نیز استفاده می‌شود.
ابوا همچنین در گروه های موسیقی مجلسی، گروه های موسیقی فیلم، موسیقی مدرن و حتی گاهی در آثار موسیقی پاپ نیز حضور دارد.
آموزش ساز ابوا
یادگیری ساز ابوا به دلیل ساختار خاص زبانه آن، به راهنمایی حرفه ای نیاز دارد. در مراحل ابتدایی، هنرجو با نحوه دمیدن صحیح، کنترل نفس، جایگیری انگشتان، و نحوه ساخت یا نگهداری زبانه آشنا می‌شود. سپس به تدریج با نواختن قطعات ساده، نت خوانی، و تمرین‌های تنفسی شروع به پیشرفت می‌کند.
در آموزش های پیشرفته تر، هنرجو با تکنیک هایی مانند ارتعاش زبانه، لگاتو، استکاتو، و داینامیک های صوتی آشنا شده و مهارت بداهه نوازی و اجرای قطعات پیچیده را پیدا می‌کند.
نکات مهم در نگهداری ساز ابوا
ابوا سازی حساس و نسبتاً ظریف است که نیاز به نگهداری دقیق دارد:
- زبانه باید در محفظه ای مرطوب نگهداری شود تا خشک و شکننده نشود.
- ابوا نباید در معرض تغییرات ناگهانی دما یا رطوبت قرار بگیرد.
- نظافت روزانه با ابزارهای مخصوص تمیز کردن داخل بدنه ضروری است.
- تعویض به موقع زبانه باعث حفظ کیفیت صدا می‌شود.
آیا ساز ابوا برای من مناسب است؟
اگر به دنبال سازی با صدای منحصربه فرد، احساسی و با قابلیت اجرای تکنیکی بالا هستید، ابوا گزینه ی فوق العاده‌ای است. البته این ساز نیازمند صبر، تمرین منظم و راهنمایی حرفه ای است. از آنجا که تهیه زبانه و تنظیم آن کمی چالش برانگیز است، ابوا برای هنرجویانی که علاقه مند به سازهای بادی چوبی هستند، پیشنهاد می‌شود.
آموزش ساز ابوا در آموزشگاه موسیقی علم
آموزشگاه موسیقی علم که یکی از آموزشگاه موسیقی در غرب تهران می باشد، با افتخار دوره های تخصصی آموزش ساز ابوا را برای علاقه مندان برگزار می‌کند. این دوره ها با استفاده از متدهای استاندارد جهانی و تحت نظر اساتید مجرب، از سطح مبتدی تا حرفه ای طراحی شده‌اند. هنرجویان در این آموزشگاه نه تنها تکنیک های نواختن ابوا را می‌آموزند، بلکه با موسیقی خوانی، اجرای گروهی و حتی مبانی تئوری موسیقی آشنا می‌شوند.
در این آموزشگاه علاوه بر ساز ابوا، موسیقی کودک و همچنین انواع دوره های موسیقی در یک محیط حرفه ای و با اساتید مجرب تدریس می شود.